Γράφει ο Massimo Pigliucci
Υπάρχει αυτό που αποκαλούμε ανθρώπινη φύση; Η απάντηση έχει επιπτώσεις για όποιον ασχολείται με την ηθική. Σε μια εποχή που ορίζεται από ανήθικες πολιτικές ηγεσίες και διαβρωμένες κοινωνικές αξίες, το να σκεφτόμαστε για την ουσία τού τι σημαίνει άνθρωπος δεν ήταν ποτέ πιο σημαντικό.
Η φιλοσοφική αντίληψη της «ανθρώπινης φύσης» έχει μακρά ιστορία. Στη δυτική κουλτούρα, η μελέτη της ξεκίνησε με τον Σωκράτη τον 5ο π.Χ. αιώνα, ήταν όμως ο Αριστοτέλης εκείνος που υποστήριξε ότι η ανθρώπινη φύση διαθέτει μοναδικά στοιχεία – ιδιαίτερα, την ανάγκη για κοινωνικοποίηση και την ικανότητά μας για λογική.
Για τους Στωικούς της ελληνιστικής εποχής, η ανθρώπινη φύση ήταν εκείνο που έδινε στη ζωή νόημα και συνέβαλε στην υιοθέτηση του κοσμοπολιτισμού και της ισότητας.
Οι αρχαίοι κινέζοι φιλόσοφοι όπως ο Κομφούκιος και ο Μένκιος πίστευαν πως η ανθρώπινη φύση είναι εγγενώς καλή, ενώ ο Σουτζί πίστευε πως ήταν κακή και χωρίς ηθική πυξίδα.
Οι μεγάλες θρησκείες θεωρούν πως η ανθρώπινη φύση διαφθείρεται με την αμαρτία, όμως μπορεί να υπάρξει άφεση μέσω του εναγκαλισμού με τον Θεό. Οι σύγχρονοι δυτικοί φιλόσοφοι του 17ου και του 18ου αιώνα βασίσθηκαν σε αυτές τις ιδέες.
Ο άγγλος φιλόσοφος Τόμας Χομπς υποστήριξε ότι η φυσική μας κατάσταση οδηγεί σε μια ζωή που είναι «μοναχική, φτωχική, βίαιη και σύντομη», γι" αυτό και χρειαζόμαστε μια ισχυρή, κεντρική πολιτική εξουσία (τον αποκαλούμενο Λεβιάθαν).
Αντίθετα, ο Ζαν Ζακ Ρουσό πίστευε πως η ανθρώπινη φύση είναι διαμορφώσιμη, όμως η αρχική μας κατάσταση ήταν χωρίς λογική, γλώσσα ή κοινότητα. Κατέληξε ότι η ασυμβατότητα μεταξύ της αρχικής μας κατάστασης και του σύγχρονου πολιτισμού βρίσκεται στη ρίζα της δυστυχίας μας – και γι" αυτό πρότεινε την επιστροφή στη φύση.
Ο Ντέιβιντ Χιουμ, πάντα συνετός και μετριοπαθής, πρότεινε ότι οι άνθρωποι χαρακτηρίζονται από έναν συνδυασμό αλτρουισμού και εγωισμού και ότι αυτός ο συνδυασμός μπορεί εν μέρει να διαμορφωθεί προς το καλύτερο (ή το χειρότερο) από την κουλτούρα.
Γιατί όλα αυτά να απασχολούν, και μάλιστα εν μέσω κρίσης, κάποιον που δεν είναι επιστήμονας ή φιλόσοφος; Υπάρχουν τουλάχιστον δύο καλοί λόγοι. Ενας προσωπικός και ένας πολιτικός.
Πρώτον, το πώς ερμηνεύουμε την ανθρώπινη φύση έχει ευρείες επιπτώσεις στη μελέτη τού πώς θα έπρεπε να ζούμε τις ζωές μας.
Οποιος π.χ. υιοθετεί τον υπαρξισμό του Σαρτρ ή της Μποβουάρ πιστεύει πως είμαστε απολύτως ελεύθεροι να διαμορφώσουμε τις ζωές μας βάσει των επιλογών μας, κάτι με το οποίο διαφωνούν οι πιστοί των μεγάλων θρησκειών. Ακόμα πιο σημαντικό είναι πως οι απόψεις για την ανθρώπινη φύση επηρεάζουν τις ηθικές αξίες – έναν τομέα που σήμερα αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα.
Πρόσφατη μελέτη στις ΗΠΑ οδήγησε στο συμπέρασμα πως ο Ντόναλντ Τραμπ είναι «ο πρόεδρος με τις λιγότερες ηθικές αξίες στην ιστορία της χώρας».
Προσωπικά, τείνω προς τις νατουραλιστικές ηθικές αξίες των Στωικών, για τους οποίους η ανθρώπινη φύση περιορίζει και περιέχει – αλλά δεν αποφασίζει απόλυτα – τι μπορούμε και πρέπει να κάνουμε.
Ομως ασχέτως με τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις του καθενός μας, το να σκεφτόμαστε ποιοι είμαστε αποτελεί έναν καλό τρόπο να αναλάβουμε τις αποφάσεις και την ευθύνη για τις πράξεις μας.
Ο Μάσιμο Πιλιούτσι είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο City College της Νέας Υόρκης
πηγή:https://www.tanea.gr/print/2018/10/06/greece/anthropini-fysi-lfkai-ithikes-aksies/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου