Τρίτη 1 Ιουνίου 2010

Οι αυταπάτες της ιστορίας-Θανάσης Γιαλκέτσης (Ελευθεροτυπία)


Οι αυταπάτες της ιστορίας

Στο βιβλίο του "Le crime parfait" (Galilee,1995), o Ζαν Μποντριγιάρ είχε μιλήσει για το τέλειο έγκλημα που έχει θύμα του την ίδια την πραγματικότητα.

Σύμφωνα με το γάλλο στοχαστή, η πραγματικότητα έχει δολοφονηθεί από μιαν υπερ-πραγματικότητα.

Συνένοχο σε αυτό το έγκλημα είναι το σύμπαν των μέσων μαζικής επικοινωνίας, που κατασκευάζει την εικόνα ενός κόσμου, ο οποίος είναι μια προσομοίωση του ανθρώπινου κοινωνικού κόσμου.

Κατά τον Μποντριγιάρ, μαζί με την πραγματικότητα χάθηκε το φαντασιακό, η ουτοπία, η αυταπάτη.

Δεν υπάρχει πλέον διαλεκτική, επειδή η εικόνα παρουσιάζεται σαν ένα αυτόνομο σύμπαν χωρίς αρνητικότητα.

Η εικόνα ειναι ικανή να αναπαράγει εικόνες και δεν είναι πλέον αναπαράσταση, αφού δεν έχει ανάγκη ένα πραγματικό γεγονός για να γεννηθεί και να αναπαραχθεί.

Το παράδοξο είναι ότι για τον Μποντριγιάρ η πραγματικότητα δολοφονήθηκε από μια μορφή υπερτροφοδοσίας.

Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας αναπαρήγαγαν υπερβολική δόση πραγματικού και αυτη η υπεραφθονία πληροφόρησης και εικόνων προκάλεσε μιαν απώλεια νοήματος και μας βύθισε στο σημερινό κενό.


Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα διάλεξης που έδωσε ο Ζαν Μποντριγιάρ στο πανεπιστήμιο της Σιένας στις 9 του περασμένου Μάη.


Δεν υπάρχει ένας ορισμός που να μας λέει τι είναι η ιστορία-ίσως εξαιτίας του γεγονότος ότι η ιστορία δεν είναι και τόσο παλιά, ώστε να μπορούμε να διαθέτουμε έναν ορισμό της-και χρειάζεται να αντιληφθούμε ότι οι θεωρητικές της βάσεις μετρούν μόνο λίγους αιώνες ζωής.

Ίσως αυτά τα αξιώματα, όσο πρόσφατα και αν είναι, έχουν πάψει να υπάρχουν και από τώρα και στο εξής συντελείται κάτι άλλο, δηλαδή μια απώλεια πολικότητας του χρόνου, μια μορφή επιτάχυνσης.

Υπάρχουν πάρα πολλά γεγονότα, αλλά η ιστορία δεν ορίζεται από τα γεγονότα και τώρα με την επικοινωνία και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το ίδιο γεγονός πολλαπλασιάζεται ακόμη περισσότερο,γίνεται φυγόκεντρο και προβάλλεται σε παγκόσμια διάδοση, επαναλαμβάνεται και εξαφανίζεται αμέσως.

Το γεγονός χάνει έτσι το ιδιαίτερο νόημά του διαμέσου της ίδιας του της διάδοσης.

Αυτό είναι το αποτέλεσμα της αναπαραγωγής του από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας:
ένα αποτέλεσμα απώλειας.


Η είδηση, αντίθετα προς αυτό που πιστεύεται γενικά , είναι ένα είδος μαύρης τρύπας, μια μορφή απορρόφησης του γεγονότος, διάδοσης και μεταβίβασης.

Η είδηση είναι το γεγονός σε υψηλό βαθμό διάλυσης, το γεγονός που χάνει τη συγκέντρωσή του και επομένως, χάνει και το ίδιο του το νόημα.

Όλοι πράγματι είμαστε πληροφορημένοι για τα γεγονότα που συμβαίνουν, είμαστε μάλιστα υπερπληροφορημένοι , αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουμε γνωρίσει ούτε και γνωρίζουμε αντικειμενικά τίποτα , επειδή η αληθινή εμπειρία γεγονότος ή το αληθινό νόημα που μπορούμε να αντλήσουμε από αυτό διαφεύγει ουσιαστικά από όλους μας, γιατί διαλύεται σε ένα είδος γενικευμένης ειδησεογραφίας.

Αυτή είναι μια από τις χαοτικές μορφές του σύμπαντός μας:υπάρχει ένας ορισμένος τύπος επιτάχυνσης και η ιστορία πεθαίνει εξ αιτίας αυτής της ίδιας επιτάχυνσης, εξαιτίας του ότι τα γεγονότα γίνονται κεντρόφυγα.

Η ιστορία πεθαίνει και από επιβράδυνση, αλλά σε αυτήν την περίπτωση ειναι πιο περίπλοκο, επειδή, ανάλογα με το πότε και με το πώς αυτή η είδηση πέφτει στη μάζα των ειδήσεων, γίνεται και αυτή μάζα.

Όλα τα μηνύματα που δεχόμαστε αποτελούν μάζα, με την έννοια ότι γίνονται ένα είδος αδρανών απορριμμάτων, που δεν κατορθώνουμε πλέον να χειριστούμε ή να ανακυκλώσουμε.

Έχουμε δηλαδή την εντύπωση ότι η είδηση ρέει, ότι περνάει στο δίκτυο, ότι κυκλοφορεί, αλλά στην πραγματικότητα η είδηση καταρρέει και εκεί όπου αυτή πέφτει εκεί μένει, επειδή δεν μεταμορφώνεται πλέον και δεν μεταβολίζεται.

Γίνεται πάντα λόγος για βιομηχανικά ή υλικά απορρίμματα, αλλά υπάρχει και ένα πελώριο πληροφοριακό και επικοινωνιακό απόρριμμα , που συγκροτεί μια αδρανή μάζα, μια δύναμη αδράνειας που βαραίνει πάνω στο ίδιο το γεγονός.

Είτε εξαιτίας της επιτάχυνσης είτε εξαιτίας της αδράνειας επομένως η ιστορία καταβάλλει μεγάλο κόπο για να φτάσει στο νόημα της ύπαρξής της.

Η ιστορία μπορεί να υπάρχει μόνον αν υπάρχουν στο μεταξύ μια ιστορική ενέργεια και μια ιστορική βούληση, μια δυνατότητα αναπαράστασης της ιστορίας και αυτά είναι που μας λείπουν σήμερα.

Τα στοιχεία που διαμορφώνουν την ιστορία -συμπεριλαμβανομένης και της αφήγησης που μπορούμε να κάνουμε για την ιστορία, επειδή δεν υπάρχει ιστορία χωρίς αφήγηση, χωρίς τη δυνατότητα να την εξιστορήσουμε-μας διαφεύγουν επειδή η είδηση κατακυριεύει υπερβολικά γρήγορα αυτό που συμβαίνει και περνάει όλο και περισσότερο διαμέσου της εικόνας και όχι πλέον δια μέσου των κειμένων ή των γραπτών αναμνήσεων.

Η είδηση ειναι υπερβολικά φευγαλέα, υπερβολικά εξαϋλωμένη και αυτό τη διαλύει σε ένα χώρο που δεν είναι πλέον ο δικός μας χώρος.

Υπάρχουν σίγουρα, όλο και περισσότερα γεγονότα σήμερα,αλλά δεν αρκούν τα γεγονότα για να κάνουν ιστορία .

Υπάρχει όλο και περισσότερη βία , αλλά δεν είναι πλέον η ιστορική βία που ανέλυσε ο Μαρξ.

Από δω πηγάζει η συλλογική ώθηση να στραφούμε προς τα πίσω για να ξαναβρούμε τη στιγμή της αληθινής και ανιχνεύσιμης ιστορίας, τη στιγμή στην οποία υπήρχαν αληθινά γεγονότα , επαναστάσεις, αντιθέσεις, υπήρχαν δηλαδή πράγματα που αποτελούσαν μια αληθινή διακύβευση,
ενώ τώρα συμβαίνουν τόσο πολλά πράγματα, αλλά η διακύβευση έχει χαθεί από τον ορίζοντα της ιστορίας.

(Απο το σημειωματάριο ιδεών του Θανάση Γιαλκέτση, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 29/06/2003)

18 σχόλια:

  1. Διαβάζοντας την ανάρτηση, και ιδίως το: "είμαστε μάλιστα υπερπληροφορημένοι, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουμε γνωρίσει ούτε και γνωρίζουμε αντικειμενικά τίποτα", το μυαλό μου πήγε αυτόματα στο γεγονός της προσβολής των ακτιβιστών από το Ισραήλ. Κατά τάλλα, περιγράφεται η δημιουργία της virtual reality από τις τηλετυφλώσεις, που λες και συ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Cummulus
    το κείμενο εμένα μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρον...
    ο καθένας θα καταλάβει από αυτό τα δικά του...

    Μα τι βίτσιο με αυτή τη φωτό του γαϊδάρου και συ! και όλο ρωτάει ο γιος :μάνα τι σου γραψε ο γάιδαρος κούμουλος;
    Ορίστε πράγματα.
    Σε αποκαλεί γάιδαρο το παιδί λόγω του σήματος που έχεις επιλέξει...
    Ετσι κάνουμε ασεβή προς μεγαλύτερους τη νεολαία! :-)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. KALO MHNA SE OLOUS SAS
    ME YGEIA KAI AGAPH KAI XARA XRISTOU!!!

    APORIA!!!

    EXEIS KAI ALLO ISTOLOGIO EKTOS APO AYTO
    SALO MAS??!

    EYXARISTW...
    XXX+

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. ΑΛΛΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΑΥΤΟ;
    ΟΥΤΕ ΠΟΥ ΤΟ ΔΙΑΝΟΗΘΗΚΑ!
    ΓΙΑΤΙ ΡΩΤΑΣ, XXX

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. ..μμμμ..''τσιμπησες''την ουσια του νοηματος της καρδιας του θεματος..

    ..και ακομα ψαχνουν στο ''βιλλαμπαχο''..

    ..την συνταγη για το της ''ερημωσεως''..ζητημα..

    ..σαλογραια μου..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Λοιπον παιδια διαβάζοντας την άποψη του Μποντριγιαρ μου ήρθε στο μυαλό η εντύπωση που έχω για ορισμένους πανεπιστημιακούς (χωρις φυσικα να γνωρίζω αν ανήκει σε αυτους ο συγκεκριμενος) οι οποίοι στην προσπάθειά τους να εντυπωσιάσουν λένε και λένε ασυναρτησίες που κανεις δεν καταλαβαίνει μονο και μόνο για να αφήσουν τους αδαής με το στόμα ανοικτό.....

    Κατα την προσωπική μου γνωμη ο καλός συγγραφέας ή ομιλητης πρέπει να μπορεί να γίνεται κατανοήτός από τον απλο ακροατή, ειδάλλως τα πράγματα που θέλει να πεί καλό είναι να τα λέει σε κλειστα επιστημονικά συνέδρια με άλλους ομοίους του....

    Παραδέχομαι ότι οι υπόλοιποι της παρέας μας μπορεί να καταλαβαν πολύ περισσότερα από εμένα τον άσχετο από τα γραφομενα όμως όπως καταλαβαίνετε εγώ θα πώ μόνο την υποκειμενική δική μου άποψη...

    Καλη μου Σαλογραία το σχόλιο μου δεν θέλω να το πάρεις προσωπικά και γνωρίζεις πολύ καλα πόσο εκτιμώ τον τρόπο που γράφεις αλλά και την ουσία των λόγων σου.

    Ομως αυτό το άρθρο της θολοπροοδευτικοκουλτουριάρικης Ελευθεροτυπίας είναι ακριβως μέσα στα πλαίσια του γενικότερου ύφους της ως εφημερίδας......

    Τελοσπαντων στην 3η ή 4η αναγνωση άρχισα επιτέλους να βγάζω ένα μικρό νόημα από το τι θέλει να πεί ο ........Μποντριγιαρ.

    Και διαπίστωσα ότι αυτό που θέλει να πεί μπορούσε να το πεί με το 1/5 της ομιλίας του!!!!!!

    Παιδια χωρις πλάκα είπα του 20χρονου κανακάρη μου Μάκη να διαβάσει το παρακάτω κείμενο κι κόντευε να μην μπορεί να το κάνει αναγνωση!!!!!

    Ειναι μνημείωδες:

    "Αυτή είναι μια από τις χαοτικές μορφές του σύμπαντός μας:υπάρχει ένας ορισμένος τύπος επιτάχυνσης και η ιστορία πεθαίνει εξ αιτίας αυτής της ίδιας επιτάχυνσης, εξαιτίας του ότι τα γεγονότα γίνονται κεντρόφυγα.
    Η ιστορία πεθαίνει και από επιβράδυνση, αλλά σε αυτήν την περίπτωση ειναι πιο περίπλοκο, επειδή, ανάλογα με το πότε και με το πώς αυτή η είδηση πέφτει στη μάζα των ειδήσεων, γίνεται και αυτή μάζα.
    Όλα τα μηνύματα που δεχόμαστε αποτελούν μάζα, με την έννοια ότι γίνονται ένα είδος αδρανών απορριμμάτων, που δεν κατορθώνουμε πλέον να χειριστούμε ή να ανακυκλώσουμε.
    Έχουμε δηλαδή την εντύπωση ότι η είδηση ρέει, ότι περνάει στο δίκτυο, ότι κυκλοφορεί, αλλά στην πραγματικότητα η είδηση καταρρέει και εκεί όπου αυτή πέφτει εκεί μένει, επειδή δεν μεταμορφώνεται πλέον και δεν μεταβολίζεται.
    Γίνεται πάντα λόγος για βιομηχανικά ή υλικά απορρίμματα, αλλά υπάρχει και ένα πελώριο πληροφοριακό και επικοινωνιακό απόρριμμα , που συγκροτεί μια αδρανή μάζα, μια δύναμη αδράνειας που βαραίνει πάνω στο ίδιο το γεγονός.

    Θα πρέπει να τους πήρε ο ύπνος τους φοιτητες....

    Πολύ πετυχημενη η είκονα που έβαλες, τα λέει όλα....χάος...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. @ΑΝΩΝΥΜΟ
    θά θελες να μου εξηγήσεις λίγο καλύτερα τι ακριβώς εννοείς, αγαπημένο μου;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Θάνο μου
    κατανοώ απολύτως την ψυχολογία σου, διότι κάπως ανάλογα αισθάνομαι με κάποια κουλτουριάρικα κείμενα που διαβάζω αλλού.
    Δεν είναι όλα τα γραπτά για όλους τους ψυχισμούς.

    Και αυτή η προτίμηση δεν αποκαλύπτει τίποτα για το I.Q. των αναγνωστών, βεβαίως.
    Ευτυχώς για όλους, υπάρχουν πάρα πολλά είδη αντίληψης και ευφυίας...
    Το ανέβασα για κάποιους νέους που τους γοητεύει η μελέτη της ιστορίας και φιλοσοφούνε με αφορμή αυτή τη μελέτη...
    Προσωπικά, είμαι εντελώς βλάκας σε σχέση με τον καλό μου, πλην...αυτό το κείμενο και το κατάλαβα και με εξέφρασε.
    Ο καλός μου θα το διάβαζε και θα...νύσταζε και θα αποκοιμιόταν σε τρία λεφτά.
    Συχνά τον αποκοιμίζω, διαβάζοντας φωναχτά κάτι, δήθεν ότι το ακούει και ...βλέπει εντωμεταξύ και όνειρα! :-)
    .........................

    Και τη συγκεκριμένη εφημερίδα δ ε ν την αγοράζω γιατί με ενοχλεί πάρα πολύ το περιεχόμενο των άθλιων κόμικς της, άσε το πολύ -για μένα- κουραστικό γράψιμο ορισμένων αρθρογράφων...ωστόσο φίλη μου πιο απλή, διαβάζει μόνο αυτή την εφημερίδα, διότι και την κατανοεί και την καταλαβαίνει...

    Άβυσσος αι διάνοιαι των ανθρώπων...

    Και όπως θα έλεγε μια νεαρή, ευφυής φιλεναδούλα μου, το πιο σημαντικό πάνω στο σύμπαν είναι η Αγάπη.

    Είπες σήμερα στην Εύη πόσο τυχερός άντρας είσαι που ευλογήθηκες να την έχεις καλή παρέα;
    Φιλιάααα!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Καλη μου Σαλογραία σε ευχαριστω για την κατανόηση.
    Πάντως δηλωνω κι εγω λάτρης της ελληνικής και παγκόσμιας ιστορίας την οποία μελετώ ανελλιπώς.....

    Και χαίρομαι που ειμαι στην ίδια θέση με τον εξαιρετικό καλό σου...

    Και εγω το διαβασα μεν και νυσταξα δε...

    Καλο θα ήταν να έγραφες σε σχόλιο σου (μεσα στην αναρτηση) την κεντρική ιδέα ή το νόημα της διάλεξης του φιλτατου Μποντριγιάν...
    για τους υπόλοιπους φίλους που χαθήκαμε στην "κεντροφυγη επιτάχυνση των αδρανών απορριμάτων που μεταμορφώνονται και δεν μεταβολίζονται στην μάζα των ειδήσεων που καταρρέει"....

    Πες στον καλό σου ότι είμαστε ομοιοπαθείς....και είναι πολύ τυχερός που σε έχει όπως κι εγω την Ευη....

    Ευχαριστω.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Αγαπημένε μου Θάνο
    -που έχεις βρυκολακιάσει μέσα στα μαύρα μεσάνυχτα, αντί να ρέγχεις ως ο Ιωνάς υπό την κολοκύνθην, αγκαλιά με το αρκουδάκι σου(εγώ άμα δεν έχω αρκουδάκι, αγκαλιάζω το μαξιλάρι...)

    Νομίζω ότι η τελευταία παράγραφος του κειμένου αποδίδει αυτό που θέλει να πει ο...ποιητής..

    Εκείνο που κατάλαβα είναι ότι οι άνθρωποι έχουν γίνει μαζάνθρωποι.
    Μας έχει αλλοτριώσει η ταχύτητα με την οποία η πληροφορία περνάει μέσα απο της ψυχής μας το σώμα, χωρίς να την αφομοιώνουμε ως γνώση βαθιά ή ως συναίσθημα ηρωίκό, πράγμα που χαρακτήριζε τους ανθρώπους αλλά και τους ηγέτες,άλλων εποχών, πριν την δαιμονική επέλαση των σύγχρονων media...που αλλοιώνουν όλο το περιεχόμενο της συν-είδησής μας.

    Αυτά τα ελάχιστα από μένα και εγκαταλείπω διότι ο Μορφέας πλησίασε το χρυσό μου και, μου κλείνει τα μάτια...
    Και αύριο μέρα θα είναι...ελπίζω!

    Θα εξηγήσω γιατί σιχαινόμουνα την ιστορία ως μάθημα στο σχολείο, αν θέλεις...:-)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Οντως εχω βρυκολακιάσει.....

    Με μια συντομότατη και περιεκτικότατη παράγραφο ξέπερασες τον Μποντριγιάν...

    Κι αυτός ο αθεόφοβος δεν μπορουσε να τα πεί κάπως έτσι;

    Καληνυχτα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Γἐλασα!
    Θανάκο μου, διάβαζα το κείμενο στον...παρακοιμώμενο και μου έκανε και αυτός την ίδια φιλοφρόνηση...χαχαχα!
    Ετσι τις μαλαγανεύετε, βρε, τις γυναίκες και σας αγαπάνεεεε!
    Ξέρετε εσείς...
    Καλό βράδυ...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. KALHSPERA PAIZAKIA

    SYMFWNW ME TON ATHANASIO->THANO.

    MPOREI KANEIS NA MILHSEI APLA
    KAI KATANOHTA
    KAI NA PEI ME LIGA LOGIA
    PERIEKTIKA KAI ME OUSIA
    OLA OSA PREPEI NA PEI.

    EMEIS WS XRISTIANOI
    AS THYMOMASTE PWS O KYRIOS MILHSE APLA
    SAN NA APEYTHYNOTAN SE PAIDIA
    KAI PSAREPSE AGRAMMATOUS PSARADES
    TOUS AGIOUS 12 Apostolous
    DEN PHGE NA KANEI EPILOGH
    APO TIS TOTES EGGRAMATES KAI POLYMATHESTATES
    SYNAKSEIS ANTHRWPWN.
    AYTO TI DEIXNEI?
    GIA SKEFTEITE TO....

    SYGXWRESTE ME.
    EIMAI PERIORISMENHS DIANOHTIKHS
    KAI MATHISIAKHS KATASTASHS
    KAI EIMAI KAI XAZOULIKON

    OPOTE,XAIROMAI NA KATALABAINW TI DIABAZW
    KAI NA MHN STIVW TO ELAXISTO IQ MOU...

    EYXARISTW!!!
    XXX
    FILIA+ANASTASHMA
    A+

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Μήπως ο Μποντριγιάρ έλειπε από τα μαθήματα Ιστορίας στο Λύκειο;

    Μήπως νομίζει ότι οι εφημερίδες είναι βιβλία ιστορίας; (και τα κομμωτήρια αίθουσες διδασκαλίας ιστορίας;)

    Αγαπητή Σαλογραία θαυμάζω πάντα τους πρωτότυπους τρόπους που μπορεί να γίνει κανείς διάσημος (και πλούσιος).

    Η αδερφή μου,έλεγε κάτι που ταιριάζει με τον αγαπητό Μποντριγιάρ: "ο τρελός με την τρελάρα του γεμίζει την κοιλάρα του"

    ..."Είτε εξαιτίας της επιτάχυνσης είτε εξαιτίας της αδράνειας επομένως η ιστορία καταβάλλει μεγάλο κόπο για να φτάσει στο νόημα της ύπαρξής της."...

    Μη σου πω ότι αγκομαχάει κιόλας...

    Παναγιώτης

    ΑπάντησηΔιαγραφή