Η μοίρα του βιβλίου (κλαψ...κλαψ...και ξανακλαψ...)

 

Γράφει ο Χρήστος Μαλεβίτσης

Κατά την πορεία των πολιτισμών παρατηρούμε την ακμή των βιβλίων και την παρακμή του βιβλίου. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε πώς πολιτισμοί ολόκληροι άνθισαν με ένα μόνο βιβλίο -τη Βίβλο, την Άβέστα, τις Ουπασινάδες, εv γένει τα ιερά βιβλία, τα 'Ομηρικά έπη. 

Και δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε πώς πολιτισμός ολόκληρος μπορεί να. παρακμάση ακριβώς επειδή έχει άπειρο αριθμό βιβλίων -αυτόν τον κίνδυνο διατρέχει ο δικός μας πολιτισμός. 

Άνθρωποι σαν τον Πλάτωνα ίσως να μη διάβασαν παραπάνω από πενήντα - εκατό το πολύ βιβλία στη ζωή τους. Και υπάρχουν άνθρωποι στην εποχή μας που έχουν καταβροχθίσει χιλιάδες από βιβλία; 'Αλλά ήδη δ Ηράκλειτος είχε είπεί πώς «πολυμαθίη νόον έχειν ου διδάσκει». 

Ή πολυμάθεια δίνει πολλά, αλλά δεν δίνει μυαλό. 

Τα βιβλία πού έδημιούργησαν πολιτισμούς έκόμιζαv ενα κοινό σύστημα αναφορών:γλωσσικών, εννοιολογικών ών, εικονοπλαστικώνάξιολογικών. 

Μεγάλες σέ έκταση και σέ ύψος περίοδοι ευρωπαϊκής μουσικής και ζωγραφικής άντλησαν ικμάδα μόνον από τή Βίβλο. 

Καί ο Αισχύλος ομολογεί πώς έψωμίσθη από την τρά­πεζα του Όμήρου.

Βεβαίως, τό νά στηρίζεσαι πνευματικώς σέ ένα ή ευάριθμα

βιβλία σημαίνει περιορισμό του πνεύματος. Σίγουρα. 

Άλλά όταν τά βιβλία έχουν τό μυστικό βάθος αυτών πού έτροφοδότησαν πολι­τισμούς, ή αγάπη καί ή έμβάθυνση σ' αυτά άποδίδει πλούσιους πνευματικούς καρπούς. Τά άξια βιβλία ποτέ δέν έξαντλούνται μέ μιά ανάγνωση. Γιά νά αποδώσουν όλο τό χυμό τους απαιτείται συναναστροφή μ' αύτά, ή πίστη στήν αξία τους και ή αφοσίωση στό μήνυμά τους.. Άφήνονται μόνο σέ χέρια αγαπητικά. Ή καθα­ρώς επικριτική προσέγγιση είναι πράξη έχθρική Καί τό βιβλίο κλείνει τά φύλλα του πρίν από τό άγγιγμα, ώσάν έκείνα τά. λεπτά καί εύαίσθητα άνθη τής 'Ιαπωνίας .

Άκριβώς αύτοι οι όροι είναι που ολοένα καί δυσκολώτερα πληρούνται στην εποχή μας. Ό σωρός από τά βιβλία, πού ακατά­παυστα ογκώνεται απειλητικά, δέν έπιτρέπει στις περιωρισμένες άφομοιωτικές ικανότητες του ανθρώπου νά τά γευτή οπως τούς αξίζει.

'Έτσι, άξια βιβλία παραμένουν αναξιοποιητα, καί ταυτοχρόνως αναξιοποιητες παραμένουν οι δυνατότητες του άνθρώπου, διότι δέν προφταίνουν να ώpιμάσουν, οταν οι χώροι υποδοχής τους κατακλύζωνται μέχρι τον πνιγμό. Και έπεκτείνει το κράτος της ή έπιφανειακότητα. Και συμβαίνει μια χωρίς προηγούμενο σπατάλη των πνευματικών εμπειριών του ανθρώπου. Διότι τί είναι ένα βιβλίο ; Είναι οι μνημειωμένες εμπειρίες βάθους, οι οποίες διεκδικούν τίς συνειδήσεις. Και οι συνειδήσεις ολοένα απαράδοτες παραμένουν, επειδή δεν τούς βολεί

Αλλά, μια πού μιλήσαμε για τη μνημείωση τών εμπειριών με τον εγγεγραμμένο λόγο, θα πρέπει να προβούμε σέ ώρισμένες διευκρινήσεις. Είπαμε πώς υπήρξαν πολιτισμοί του ενός βιβλίου. Τούτο συνέβη επειδή το βιβλίο αυτό εκόμιζε πλούτο, και ιδίως βάθος, πνευματικών ενοράσεων. Μιλήσαμε για τη Βίβλο. Αλλά, αυτό το βιβλίο για να γραφή χρειάστηκαν χίλια χρόνια. 

Συμπυ­κνώνει τίς εμπειρίες ενός αισθαντικού και παθιασμένου λαού, πού παγιδευμένος ανάμεσα στις απειλές της Αιγύπτου και τής Βαβυλώνας και ανάμεσα στην έρημο και την εύκρατη χώρα,

Μιλήσαμε επίσης και για τα 'Ομηρικά 'Έπη. 

Και αυτά, συγκεφαλαιώνουν την εμπειρία μιας χιλιετίας, τής δεύτερης πριν

από τη χρονολογία μας. 

Είναι ή ζωή και το πάθος αυτού του μεγάλου λαού που αφήνοντας τη χέρσα γη ξανοίχτηκε με τα φτενά καράβια του προς όλους τους πόντους, ώσπου διέβη και τους πιο μακρυνους πόντους του πνεύματος.

Μόνον τά βιβλία , λοιπόν, που εγέννησαν οι ωδίνες των χιλιετιών διεκδικούν τίς χιλιετίες του μέλλοντος.

Μέ μέτρο το βάθος των εμπειριών έκμετρούμε την παιδεία του μνημειωμένου λόγου. 'Έτσι, είναι βιβλία που κομίζουν την εμπειρία και τον πυρετό μισής χιλιετίας, μισής, εποχής, ενός αιώνα ή ενός βίου. Αυτή ή καθοδική πορεία είναι ενδεικτική τής πορείας του πολιτισμού μας. Οι μεγάλοι συγγραφείς τής Ευρώπης συγκεφαλαίωσαν την εμπειρία τής εποχής τους ή του αιώνα τους.

'Ήδη έκβάλλομε στον αιώνα της ταχύτητας. Ή επίθεση αύτη κατά

του χώρου και του χρόνου συρρικνώνει τα διαστήματα του πνεύματος

και ρικνώνει τίς συνειδήσεις και τις καθιστά άπνοες, καισυνεπώς ανέμπνοες. '

Από τον ρυθμό διασκελισμού του χώρου καί του χρόνου έξαρτάται ή ποιότητα του πολιτισμού. 

Ό βίος είναι πλέον αρκετά μεγάλη περίοδος για να αναμένη κανείς την αποτρύγησητων έμπειpιών του. '

Επειδή ο ιστορικός χρόνος τροποποιεί τη φυσιογνωμία του πολλές φορές μέσα στο διάνυσμα μιας ζωής. 

Αν παλαιότερα οι πνευματικές κατηγορίες ίσχυαν για χίλια χρόvια, ύστερα για μια έποχή, κατόπιν για ενα βίο, για μια γενεά, τώρα τροποποιουνται μέσα σέ μια δεκαετία. 

Στα όρια μιας ζωής αλλάζει δυο και τρείς και τέσσερες φορές ολόκληρος ο πνευματικός ορίζοντας του ανθρώπου. 

Και οι πρωτοπόροι συγγραφείς προτού ξημερώσει ή άλλη ημέρα μεταφέρονται στην οπισθοφυλακή. 

Είναι αυτό πρόοδος ή είναι ευτελισμός του ανθρώπου ; '

Ήδη το ζούμε στην εποχή μας. Οι λειτουργίες του ανθρώπου κηρύσσονται ανάξιες και άξιοι ανακηρύσσονται μόνον οι μηχανικοί. 

Πώς μπορεί λοιπόν να μνημειωθή ο λόγος αν πρώτα δεν ωριμάση μέσα στις συνειδήσεις της εποχής, και πώς να ωριμάσουν οι συνειδήσεις αν οι ήλιοι που τίς φλογίζουν βασιλεύουν προώρως ;

 Μ' αυτόν όμως τον ρυθμό όλες οι συνειδήσεις κινδυνεύουν νά καταντήσουν παράκαιρες. 

Ό ρυθμός του πνεύματος είναι πολύ αργότερος από τον ρυθμό πού προσέλαβε η σύγχρονη ιστορία μας. 

Αυτή η διάσταση των ρυθμών είναι καίρια για τη μοίρα της σύγχρονης πνευματικότητας. 

Γι' αυτό το πνεύμα ολοένα και παραμερίζεται από τη σύγχρονη ζωή , έπειδή ακριβώς αδυνατεί από τη φύση του να παρακολουθήση τον ρυθμό της. 

Οι άνθρωποι βόσκουν νυχτόημερα στις εφημερίδες, οι οποίες φροντίζουν να τους προμηθεύουν χόρτο αφθονο. 

Οι συγγραφείς κατάντησαν ζώα παράξενα, ούτε καν παραδείσια, για να τούς δεχθή ο ζωολογικός κήπος ως αξιοπερίεργα πλάσματα. 

Η πνευματική άλως πού άλλοτε περιέβαλλε και τούς συγγραφείς και τα βιβλία τους και ασκούσε εκείνη τη μακαρία πλέον πνευματική γοητεία, αφανίστηκε, κα ξέμειναν ναυαγοί σε ακρογιαλιές ακατοίκητες.

Χρήστος Μαλεβίτσης  

(απ' το βιβλίο ΠΟΛΙΤΕΙΑ και ΕΡΗΜΙΑ, 

εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1975 )