Φωτοστέφανο- Οι διαφορετικές του όψεις

 0

Γράφει ο Μάριος Πέτρου Κουτσούκος

Το φωτοστέφανο αποτελεί αδιαμφισβήτητα το πλέον χαρακτηριστικό σημάδι αναγνώρισης ενός αγίου στην τέχνη. Σήμερα είναι τόσο δημοφιλές και διαδεδομένο σύμβολο ώστε πλέον δεν περιορίζεται μοναχά στην θρησκευτική τέχνη, αλλά το συναντά κανείς και στην λεγόμενη «ποπ κουλτούρα»: σε γελοιογραφίες, comics, ακόμα και emoticons, γενικότερα οπουδήποτε ο καλλιτέχνης θέλει να υποδηλώσει την πνευματική καθαρότητα και την υψηλή ηθική ακεραιότητα του εικονιζόμενου προσώπου.

Αν και στην συχνά αβασάνιστη αντίληψη των πολλών το φωτοστέφανο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη χριστιανική εικονογραφία, η αλήθεια είναι πως η προέλευσή του χάνεται στα βάθη των πιο απομακρυσμένων προχριστιανικών αιώνων και ταυτόχρονα απαντάται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη.

Στην Ιλιάδα (ραψωδία Ε, στιχ. 4-9), ο Όμηρος περιγράφει τον ήρωα Διομήδη να ορμά αδάμαστος στο επίκεντρο της μάχης μ’ ένα θεϊκό φως γύρω απ’ το κεφάλι του ν’ αστράφτει, σταλμένο από τη θεά Αθηνά: πύρδαίειν από κρατός τε και ώμων (τέτοια φωτιά άναψε πάνω στο κεφάλι και τους ώμους του) λαμπρόνπαμφαίνησι (που φεγγοβολούσε ολόλαμπρο).

Το φωτοστέφανο, συνήθως, αναπαρίσταται ως ένας κύκλος φωτός που περιβάλλει το κεφάλι. Ο κύκλος, πρωτίστως αποτελεί το απλούστερο σύμβολο του ηλίου, της επίγειας πηγής φωτός, δύναμης και ζωής. Στη μεταφυσική του ερμηνεία συμβολίζει τον υπέρτατο Θεό, τον ζωοδότη του σύμπαντος. Ταυτόχρονα είναι και μια δισδιάσταση παράσταση της σφαίρας, η οποία είναι «το σχήμα του παντός» σύμφωνα με τον Πλάτωνα (Τίμαιος, κεφ. 16), καθώς και το αρχέτυπο βάση του οποίου «κατασκεύασαν οι θεοί την κεφαλή του ανθρώπου ώστε να εξουσιάζει όλα τ’ άλλα μέλη του σώματος». Έτσι, το φωτοστέφανο, θα μπορούσαμε να πούμε, αποτελεί το αόρατο, «δεύτερο κεφάλι» του θεϊκά εμπνευσμένου ή θεοφόρου ανθρώπου.

Στην Ελληνική τέχνη συναντούμε συχνά το επτάκτινο φωτοστέφανο γύρω απ’ την κεφαλή του Απόλλωνα ή του Ηλίου, άλλοτε σαν μια λάμψη φωτός και άλλοτε απλώς σαν υλικό στέμμα.

Οι Αιγύπτιοι, που τόσο αρέσκονταν στο να ενώνουν τους θεούς της φανερής, λαϊκής τους λατρείας σε συμβολικά αμαλγάματα, συνήθιζαν να τοποθετούν τον ηλιακό δίσκο του Ρα πάνω απ’ το κεφάλι της εκάστοτε θεότητας την οποία ήθελαν να τιμήσουν ξεχωριστά.

Όμως το φωτοστέφανο δεν ήταν αποκλειστικό προνόμιο των θεών: τόσο οι Ζωροαστριστές Σασσανίδες Πέρσες όσο και οι Ρωμαίοι (είτε ως εθνικοί είτε, μετέπειτα, ως χριστιανοί) δεν δίσταζαν να απεικονίσουν τους βασιλείς τους περιβεβλημένους από φωτοστέφανο, το οποίο περισσότερο συμβόλιζε την θεϊκή προέλευση της κοσμικής τους δύναμης παρά κάποια αναγνώριση αγιότητας «επικυρωμένη» από τα αντίστοιχα ιερατεία τους.

Ανά τους αιώνες η παγκόσμια τέχνη έχει αποτυπώσει πολλούς τύπους φωτοστέφανου: από το οικείο μας κυκλικό, κοινό μεταξύ των χριστιανών αγίων και του Γκαουτάμα Βούδα, έως κάποια τριγωνικά, κάποια σε σχήμα ακτίνων (κυρίως σε Δυτικές εικόνες της Παρθένου), άλλα σε σταυροειδές σχήμα (σε εικόνες του Δεσπότη Χριστού) ή και σε ελλειπτικό σχήμα, το οποία απαντάται συχνότερα στις εικόνες της Ανατολής, γύρω απ’ το κεφάλι των διαλογιζόμενων Μαχάτμα.

Στη λεγόμενη «βυζαντινή» εικονογραφία έχουμε και τον πιο ασυνήθιστο τύπο του τετράγωνου φωτοστέφανου. Αυτό, παραδοσιακά, κοσμούσε την κεφαλή ενός προσώπου το οποίο βρισκόταν ακόμα εν ζωή και συμβόλιζε τη σύνδεσή του με το γήινο στοιχείο, τον κόσμο της ύλης. Άλλωστε, στα πλατωνικά στερεά, η Γη συμβολιζόταν με τον κύβο – και το τετράγωνο δεν είναι παρά η δισδιάστατη απόδοση αυτο

Σε όλες του τις εκφάνσεις, σε οποιαδήποτε θρησκεία, εποχή ή πολιτισμό κι αν εμφανίζεται το φωτοστέφανο, αποτελεί μια υπενθύμιση της πνευματικής δύναμης που κρύβεται μέσα στον άνθρωπο – του εσωτερικού ηλίου ο οποίος μπορεί να λάμψει στο πρόσωπό του όταν ενωθεί με την θεϊκή πηγή του αιωνίου φωτός.

Πηγή:-http://artion-news.gr
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................