Σημειώσεις

Σ' ένα λεωφορείο της γραμμής S. Συνωστισμός. Ένας τύπος γύρω στα είκοσι έξι, καπέλο μαλακό με μιά πλεξούδα στη θέση της κορδέλας, πολύ μακρύς λαιμός σά να του τον είχανε τραβήξει. Κόσμος κατεβαίνει. Ο περί ού ο λόγος αρπάζεται μ' ένα διπλανό του. Τον κατηγορεί πως τον σπρώχνει κάθε φορά που κάποιος θέλει να περάσει. Τόνος κλαψιάρικος με κακές διαθέσεις. Καθώς βλέπει να ελευθερώνεται ένα κάθισμα, τρέχει και κάθεται.
Δύο ώρες αργότερα, τον ξαναβλέπω στην Κούρ ντε Ρόμ, μπροστά στο σταθμό Σαίν Λαζάρ. Είναι μαζί μ' ένα φίλο του που του λέει: "Πρέπει να ράψεις άλλο ένα κουμπί στο παλτό σου". Του δείχνει πού (στο πέτο) και γιατί.

Αυτό (το υπογραμμισμένο με κόκκινο) ήταν όλο κι όλο το συγκεκριμένο μυθιστόρημα του Ραιυμόν Κενώ. Δηλαδή, αυτή είναι η υπόθεση, ή μάλλον όχι απλώς η υπόθεση (σύνοψη) αλλά όλα τα γεγονότα. Ένα ασήμαντο καθημερινό επεισόδιο σ' ένα αστικό λεωφορείο του Παρισιού.

Αυτό όμως που διαβάσατε παραπάνω ήταν μονάχα μία (συγκεκριμένα η πρώτη - την έχω παραθέσει ολόκληρη) από 99 διαφορετικές παραλλαγές με τις οποίες ο απίστευτος χιουμορίστας Κενώ έχει αφηγηθεί το συγκεκριμένο περιστατικό. Συνεπώς το βιβλίο αυτό είναι γραμμένο στη φόρμα "Παραλλαγές πάνω σ' ένα θέμα", που είναι πολύ συνηθισμένη μεν στη μουσική, αλλά είναι κάτι εντελώς ασυνήθιστο στη λογοτεχνία. Κι αν δεν κάνω λάθος, οι Ασκήσεις ύφουςείναι το πρώτο λογοτεχνικό έργο που γράφεται με αυτόν τον τρόπο.

Το βιβλίο γράφτηκε το 1947, με τον τίτλο Exercices de style, και κυκλοφόρησε στα Ελληνικά το 1984 από τις εκδόσεις Ύψιλον, μεταφρασμένο με περίσσιο μεράκι από τον Αχιλλέα Κυριακίδη. Ο μεταφραστής έφερε εις πέρας ένα έργο που χρειαζόταν βαθιά συναίσθηση των υφολογικών μικροδιαφορών και κυρίως πολύ χιούμορ. Μάλιστα, επειδή τρεις από τις παραλλαγές είναι αδύνατο να μεταφραστούν από τα Γαλλικά σε άλλη γλώσσα, ο Κυριακίδης κάθησε κι έγραψε τρεις δικές του (!), οι οποίες είναι απολύτως σύμφωνες με το πνεύμα του συγγραφέα.

Παραθέτω την αρχή από μερικές παραλλαγές για να πάρετε μία γεύση από το χιούμορ του έργου:

Έκπληκτο

Τί στριμωγμένοι που ήμασταν σε κείνη την πλατφόρμα του λεωφορείου! Και τί γελοίος κι ανόητος που έδειχνε εκείνος ο νεαρός! (...)


Λεξιπλαστικό
Λεωφοροταξίδευα πλατφορμοστριμωγμένος σ' ένα φορμαϊκομεσημβρινό χωρόχρονο κι ήμουν δίπλα σ' ένα μυξιάρη μακρυλαίμη πιλοκορδονοφόρο. (...)


Ομοιοτέλευτο

Ένα μεσημέρι, μές στο καλοκαίρι, μπήκα στο S για να με μεταφέρει στου Σαμπερέ τα μέρη. (...) [Το γαλλικό λέει: Un jour de canicule sur un véhicule où je circule (...)]


Επίσημος αναφορά

Ἔχομεν τὴν τιμὴν νὰ θέσωμεν ὑπ’ ὄψιν ἡμῶν τὰ κάτωθι συμβάντα, ὧν ὑπήρξαμεν ἀμερόληπτοι, ἅμα δὲ καὶ ἔντρομοι μάρτυρες. (...)


Άγνοια

Δεν έχω ιδέα τί ζητάν από μένα. Ναί, πήρα το S γύρω στο μεσημέρι. Αν είχε κόσμο; Σίγουρα είχε κόσμο, τέτοια ώρα. Αν είδα ένα νεαρό με μαλακό καπέλο; Δεν αποκλείεται. (...)


Δεκαπεντασύλλαβο

Μια μέρα βρέθηκα κι εγώ στο S το λεωφορείο
κι αμέσως παρατήρησα ένα νεαρό γελοίο. (...)


Εγώ να 'ούμ'

Εγώ να 'ούμ', ξέρ'τε τί λέω; Πως να έχεις πλάι σου κάποιον να σε ξενυχιάζει κάθε τρεις και λίγο, σου τη δίνει αδελφάκι μου. Να διαμαρτυρηθείς, δέ λέω. Αλλά να πά να κάτσεις ύστερα με την ουρά στα σκέλια, εγώ να 'ούμ' αυτό δεν το πιάνω. (...)


Στομφώδες

Την ώρα που αρχίζουν ν' αχνοκινούνται τα ρόδινα δάχτυλα της αυγής, ανέβηκα σά βέλος γοργόφτερο σ' ένα λεωφορείο με θωριά γιγάντια κι αγελαδίσια μάτια της γραμμής S με το ελικοειδές δρομολόγιο. (...)


Μάγκικο

Ντάν μεσημέρι καβαλάω το ές. Σκάω τα λεφτά ως είναι φυσικόν και προχωράω στα παραμέσα. Νά σου που λες κι ο δικός σου, ένας φιόγκος μ' ένα σβέρκο σά τηλεσκόπιο κι ένα σπάγκο στην καπελαδούρα. (...)


Παρηχητικό

Πίσω πλατφόρμα πλήρους Παρισινού πληθοφορείου που πάει παντού. (...) [Ολόκληρη η παραλλαγή χρησιμοποιεί μόνο λέξεις που αρχίζουν με πι!]


Τηλεγραφικό

ΛΕΩΦΟΡΕΙΟ ΦΙΣΚΑ ΣΤΟΠ ΝΕΑΡΟΣ ΜΑΚΡΥΛΑΙΜΗΣ ΚΑΠΕΛΟ ΠΛΕΞΟΥΔΑ ΤΣΑΚΩΝΕΤΑΙ ΑΓΝΩΣΤΟ ΣΥΝΕΠΙΒΑΤΗ ΑΝΕΥ ΠΡΟΦΑΝΟΥΣ ΛΟΓΟΥ ΣΤΟΠ (...)


Ελληνισμοί

Dans un hyperautobus plein de pétrolonautes, je fus martyr de ce microrama en une chronie de métaffluence: (...) [εδώ ο μεταφραστής έχει αφήσει απείραχτο το πρωτότυπο κείμενο]


Σύνολα

Σ' ένα λεωφορείο S, θεωρούμε το σύνολο Ε των καθημένων επιβατών και το σύνολο Ο των ορθίων επιβατών. (...)


Αρχαίο

Προϊούσης οὖν τῆς ἑσπέρας, ᾠχόμην ἀπιὼν οἴκαδε καὶ μηδὲν κάλλιον τούτου ποιεῖν ἔχων, ἤκουον τῶν συνεπιβαινόντων πολλῶν τε ὄντων καὶ λαλιστάτων· (...)


Ομόηχο

Έ! Νά 'μαι! Σσσ! Η Μαίρη σ' το λέω φορείο S μίξα μένα φύλλο (...)


Ιταλισμοί

Κοντά στο μετσοτζόρνο ήρθε το λεωφορέττο. Αβάντι! είπα μέσα μου και μ' ένα σάλτο ήμουνα τροβάτος στο γκρίζο μαρσεπιέτο του. (...)


Γαστρονομικό

Αφού ψήθηκα για τα καλά περιμένοντας, ανέβηκα τελικά σ' ένα φιστικί λεωφορείο, όπου οι επιβάτες μυρμηγκιάζαν σά σκουληκάκια σ' ένα πολύ γινωμένο τυρί. (...)

-----------
πηγή: Η λέσχη του βιβλίου